Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kişinin maruz kaldığı travmatik bir olayın ardından ortaya çıkan, 1980’de Amerikan Psikiyatri Birliği Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabında tanımlanan bir tür anksiyete bozukluğudur. Travmatik bir olay, doğal afetler, ciddi bir kazada yaralanma veya ölüm, savaş veya kötüye kullanım gibi birçok farklı şeyden kaynaklanabilir.
TSSB belirtileri, olayı hatırlatan birçok uyaran karşısında yoğun anksiyete (kaygı) ve korku hissetmek, tekrarlayan ve istenmeyen hatıralarla uykusuzluk, konsantrasyon güçlüğü, kolayca korkmak ya da sinirlenmek gibi psikolojik belirtiler göstermekten oluşur. Bazı durumlarda, TSSB’nin belirtileri uzun süre devam edebilir ve normal hayata dönüşü engelleyebilir.
Kişinin travmatize olmasına ve travma tepkilerinin ortaya çıkmasına neden olacak yaşantıların “felaket” olması şart değildir. Tekrarlayıcı bir şekilde gerçekleşen “küçük” bir olay ya da olaylar serisi de travmaya neden olabilmektedir.
Travma sonrası stres bozukluğu tanısı konabilmesi ancak kişilerin belirli olaylara veya durumlara ilişkin normal olmayan davranış tepkileri göstermesine bağlıdır. Yine bu tepkilerin yaşanan travmatik durumdan önemli bir zaman sonra görülüyor olması önemlidir. Travma sonrası stres belirtileri kişilerde önemli problemler meydana getirebilir hayatların olağan akışlarını önemli düzeyde etkileyebilir. Yine kişilerde buna bağlı depresyon hali, zihinsel ve davranışsan problemler meydana gelebilir.
TSSB geliştirmede karşımıza çıkan risk faktörleri arasında; kadın olmak, çocuk ya da yaşlı olmak, daha önce bir travmatik yaşantıya sahip olmak, yardım-kurtarma çalışmalarına katılmak, yalnız yaşamak, aile desteğinin olmaması, psikiyatrik ya da fiziksel hastalık öyküsüne sahip olmak yer almaktadır.
Her bireyin genetik özellikleri, fiziksel yapısı, psikolojik geçmişi ve o durum için motivasyonu, belirli stresörlerle baş etme düzenekleri farklıdır. Bu nedenle TSSB yaygınlığı farklılık göstermektedir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), bir kişinin yaşadığı veya tanık olduğu olayların etkisiyle ortaya çıkan bir anksiyete bozukluğudur. TSSB belirtileri, travmatik olaydan hemen sonra başlayabileceği gibi, olayın üzerinden haftalar, aylar hatta yıllar geçtikten sonra da ortaya çıkabilir. Belirtiler şunlar olabilir:
Tekrarlayan kabuslar veya zor düşünceler
Travmaya ait anıların hatırlanması
Aşırı duyarlılık
İnsanlardan, etkinliklerden ve yaşanabilecek durumlardan kaçınma
Yoğun üzüntü veya depresyon hissi
Suçluluk, utanç veya öfke
Yüksek derecede gerginlik ve huzursuzluk
Dikkat eksikliği
Fiziksel semptomlar (kalp çarpıntısı, terleme ve titreme)
Bu belirtiler, kişinin günlük işlevselliğini ciddi şekilde bozabilir ve uyku problemleri, iş veya okul hayatında zorluklar gibi diğer sorunlara yol açabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Neden Olur?
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kişinin maruz kaldığı travmatik bir olayın ardından ortaya çıkan bir tür anksiyete bozukluğudur. Bu durum, kişinin yaşadığı travmatik olayın yoğunluğuna ve süresine bağlı olarak farklı şekillerde ortaya çıkabilir.
TSSB’nin nedenleri arasında, travmatik olayın şiddeti, tekrarlanması veya beklenmedik oluşu, kişinin hayatını tehdit etme ya da ciddi yaralanmaya neden olması, doğal afetler, savaş, saldırı gibi olaylar yer alır. Bu tür olaylar, kişinin güvende hissetme duygusunu yok eder ve kişide korku, üzüntü, çaresizlik, öfke gibi yoğun duygulara neden olur.
TSSB ayrıca, beyinde stresle başa çıkmak için kullanılan mekanizmaların aşırı çalışması sonucu da ortaya çıkabilir. Beyin, tehlike anında kişiyi korumak için “savaş ya da kaç” tepkisi verir ve bu tepki, stres hormonları salgılayarak tetiklenir. Ancak bazı durumlarda, bu mekanizmalar aşırı uyarılır ve kişi travmadan sonra uzun süre stresli hissetmeye devam edebilir.
Sonuç olarak, TSSB’nin nedenleri çok yönlüdür ve farklı kişilerde farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Ancak genel olarak, kişinin maruz kaldığı travmatik olayın yoğunluğu ve süresi, kişinin güvende hissetme duygusunun yok olması ve beyindeki stres tepkilerinin aşırı uyarılması, TSSB’nin ortaya çıkmasına neden olan faktörler arasında yer alır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Riskini Arttıran Faktörler Nelerdir?
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) riski, kişisel özelliklerin yanı sıra travmanın ciddiyeti ve süresi gibi faktörlere bağlıdır. Ayrıca kişinin çevresel faktörleri, sosyal desteği, yaşam koşulları ve kişilik özellikleri de TSSB riskini etkileyebilir.
İşte TSSB riskini arttıran bazı faktörler:
- Travmanın ciddiyeti: Şiddetli veya uzun süren travmalar, TSSB riskini arttırabilir.
- Kişinin maruz kaldığı birden fazla travma: Birden fazla travma yaşayan kişilerde TSSB riski daha yüksek olabilir.
- Kişisel geçmiş: Daha önce depresyon, anksiyete veya başka bir psikiyatrik sorunu olan kişilerde TSSB riski artabilir.
- Aile yaşantısı: Aile üyelerinde psikiyatrik sorunları olan kişiler, TSSB riski altında olabilirler.
- Sosyal destek eksikliği: Yeterli sosyal desteği olmayan kişilerde TSSB riski daha yüksek olabilir.
- Yaşam koşulları: İşsizlik, yoksulluk ve diğer sosyoekonomik faktörler TSSB riskini arttırabilir.
- Kişilik özellikleri: Duyarlı, kaygılı veya dürtüsel kişilik özellikleri olan kişilerde TSSB riski daha yüksek olabilir.
Bu faktörler, TSSB riskini arttırabilse de, herhangi bir kişinin herhangi bir travma sonrası TSSB geliştirme olasılığı vardır. Ayrıca, bu faktörlerin varlığı, TSSB geliştirmenin kesin bir göstergesi değildir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Ne Kadar Sürer?
Bir insanın travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) semptomları ne kadar sürer, bu sorunun cevabı kişinin yaşadığı travmanın türüne, şiddetine ve süresine göre değişebilir. Ayrıca, bir kişinin genel sağlık durumu, tedaviye erişimi ve destek çevresi gibi çeşitli faktörler de TSSB’nin süresini etkileyebilir.
Çoğu insan, yaşadıkları travmanın ardından birkaç hafta veya ay boyunca TSSB semptomları yaşayabilir ve bu semptomlar zamanla azalabilir veya tamamen kaybolabilir. Ancak bazı insanlar için TSSB semptomları yıllar boyunca devam edebilir.
Bu nedenle, TSSB belirtileri olan bir kişi için en iyi seçenek, tedavi ve destek almaktır. Uygun tedavi ve destek ile, belirtilerin yoğunluğu ve süresi azaltılabilir ve kişi normal yaşamına geri dönebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), tedavi edilmediği takdirde ciddi sonuçlara neden olabilir. TSSB semptomları, kişinin günlük yaşamını olumsuz etkileyebilir ve iş, okul veya ilişkiler gibi önemli alanlarda sorunlar yaşamasına sebep olabilir. Ayrıca, TSSB semptomlarına sahip olan insanlar, depresyon, kaygı ve intihar düşünceleri gibi diğer ruh sağlığı sorunlarına da yatkındırlar.
Tedavi edilmeyen TSSB aynı zamanda fiziksel sağlık sorunlarına da neden olabilir. Kişinin bağışıklık sistemi zayıflayabilir, kronik ağrılar, baş ağrıları ve kalp hastalığı gibi fiziksel rahatsızlıklarla karşılaşabilirler. Ayrıca, TSSB semptomlarına maruz kalmaya devam etmek, uzun vadeli beyin hasarına ve hafıza sorunlarına neden olabilir.
Bu nedenle, TSSB belirtileri olan insanlar, bir uzman ile konuşarak uygun tedavi seçenekleri hakkında görüşmelidirler. TSSB tedavisi erken dönemde başlatılırsa, semptomların şiddeti azaltılabilir ve hastalığın ilerlemesi önlenebilir.
Travma Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?
Travmanın tanısı, kişinin yaşadığı deneyim ve semptomlarına dayanarak konulur. Travma, bir kişinin hayatında ciddi bir tehdit, fiziksel ya da zihinsel acı ya da kontrolsüz bir durumla karşılaştığında ortaya çıkar. Bununla birlikte, her stresli olay travmatik değildir ve nasıl etkileneceğimiz, kişinin yaşam öyküsüne, destek sistemimize ve diğer faktörlere bağlıdır.
Bir kişi, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) semptomlarından bir veya daha fazlasını deneyimliyorsa, bu travma geçirmiş olabileceğini gösterir. TSSB semptomları arasında anksiyete, panik ataklar, korku, uykusuzluk, kabuslar, yeniden o olayı yaşama durumu, duygusal yavaşlık, unutkanlık, dikkat güçlüğü, sinirlilik ve depresyon bulunur.
Ancak, TSSB semptomları sadece travmayla ilişkili değildir ve diğer psikolojik sağlık sorunları da bu semptomları gösterebilir. Bu nedenle, bir kişi belirtilerden şikayetçi ise, bir uzman ile görüşmesi önerilir. Uzman, kişinin belirtilerini değerlendirecek ve uygun tedavi planını oluşturacaktır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Önlenir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), bir kişiye yaşanan bir travma olayının ardından ortaya çıkabilen bir tür psikolojik rahatsızlıktır. TSSB, kişinin travmayla ilgili tekrar tekrar hatırlamasına, korkulara, endişelere ve streslere neden olabilir.
TSSB’nin tamamen önlenmesi mümkün olmasa da bunu azaltmak için bazı adımlar atılabilir. Önleyici yöntemler şöyledir:
- Kendinizi güvende hissetmenizi sağlayacak bir çevre yaratın ve destekleyici insanlarla iletişim kurun.
- Yeterli dinlenin ve uykunuzu alın; düzenli egzersiz yapın ve sağlıklı beslenin.
- Travmatik olaylar hakkında bilgi edinin ve bu tür olayların doğal bir parçası olduğunu kabul edin.
- Stresle başa çıkmak için etkili yöntemler öğrenin, örneğin meditasyon veya derin nefes çalışmaları gibi rahatlama tekniklerini kullanın.
- Travmatik durumlara hazırlıklı olun ve kriz durumunda bir planınız olsun.
- Psikoterapi veya danışmanlık gibi profesyonel yardım alın.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Diğer Hangi Bozukluklar İle Görülebilir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu, bir kişinin yaşadığı bir veya birden fazla travmatik olay sonrasında ortaya çıkabilen bir tür kaygı bozukluğudur. TSSB’nin belirtileri arasında tekrarlayan hatıralar, korkunun ve kaygının kontrol edilememesi, uyku problemleri, konsantrasyon zorlukları ve kaçınma davranışları bulunabilir.
TSSB genellikle diğer psikolojik bozukluklarla birlikte görülebilir. Örneğin, depresyon, anksiyete bozuklukları, yeme bozuklukları ve özellikle alkol ve madde bağımlılığı ile birlikte görülme riski yüksektir. Bununla birlikte, her birey farklı olduğundan, belirtiler ve diğer bozukluklar kişiden kişiye değişebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi Nedir?
TSSB tedavisinde, psikoterapi, ilaç tedavisi veya her ikisi birlikte kullanılabilir.
Psikoterapi, TSSB tedavisinde en etkili yöntemlerden biridir. Bilişsel davranış terapisi (BDT), göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR) gibi terapi türleri, TSSB semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Bu terapiler, kişinin zorlu düşüncelerini ve anılarını ele alarak, sağlıklı düşüncelere ve duygulara yönelmesine yardımcı olabilir.
İlaç tedavisi de TSSB tedavisinde kullanılabilir. Antidepresanlar, TSSB belirtilerini hafifletmek için sıklıkla reçete edilir. Ancak, ilaç tedavisi tek başına yeterli değildir ve genellikle psikoterapi ile birlikte kullanılır.
TSSB belirtilerinin tedavisi, kişinin semptomlarının şiddeti ve tipine bağlı olarak değişebilir. Tedavi seçenekleri konusunda bir uzman ile görüşmek en iyi tedavi planını belirlemeye yardımcı olacaktır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Yaşayan Kişilerin Yakını Olanlar Neler Yapabilir?
Mağdurların yakınları olarak yapabileceğiniz en önemli şey, onlara destek olmaktır. Bu süreçte mağdurların yaşadıkları duygusal travma ve acıyı anlayarak, onların yanında olduğunuzu hissettirmeniz çok önemlidir.
Ayrıca, aşağıdaki öneriler de yardımcı olabilir:
Dinlemek: Mağdurların yaşadığı deneyimler hakkında dinlemek ve onların hissettiklerine saygı göstermek çok önemlidir. Onların söylediklerini ciddiye almak ve onlara destek olacaklarınızı söylemek, onların kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlayabilir.
Terapi konusunda yönlendirme yapmak: Mağdurların profesyonel yardım almalarına yardımcı olmak için terapi veya danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi edinip, kapsamlı bir bilgiye sahip olabilirsiniz. Bu hizmetler sayesinde mağdurların sağlıklı bir şekilde iyileşmeleri için gereken desteği almaları mümkün olabilir.
Güvenlik sağlamak: Mağdurların güvende olmaları ve kendilerini güvende hissetmeleri için gerekli önlemleri almak önemlidir. Örneğin, evde güvenlik tedbirleri almak veya mağdurları korumak için gerekli yasal adımları atmak şeklindedir.
Dayanışma içerisinde olmak: Mağdurların yaşadığı travmayı yalnızca o kişinin değil, etrafındaki insanların da hissettiği unutulmamalıdır. Bu nedenle, mağdurlara karşı dayanışma göstermek ve onların yanında olduğunuzu hissettirmek çok önemlidir.
Psikolog Enes Dinçer, Eskişehir’de kendi özel psikoterapi merkezinde danışanları için özel terapi hizmeti vermektedir.
Kaynakça
Özgen, F., & Aydın, H. (1999). Travma sonrası stres bozukluğu. Klinik Psikiyatri, 1(34-41).
KURTÇA, T. T., ÇAĞLAR, E. E., & ÖZCAN, Y. S. (2020). Akran zorbalığı ve travma sonrası stres bozukluğu arasındaki ilişkinin gözden geçirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(2), 584-595.
Ediz, K. U. R. T. “VAN DEPREMİNİ YAŞAYAN ÖĞRENCİLERİN ALGILADIKLARI SOSYAL DESTEK DÜZEYLERİ İLE TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU VE KAYGI DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ.”
Ünal Kılıç, Yeşim. Afetlerde yardım çalışanlarının travma sonrası stres bozukluğu, benlik saygısı, algıladıkları sosyal destek ve yardım arama davranışları açısından değerlendirilmesi. MS thesis. Kocaeli Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2014.