Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal fobi, 1966’da Marksve Gelder tarafından tanımlanmasına karşın ilk kez Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’nın 3. Baskısında (DSMIII) yer almıştır.
Sosyal fobi, sosyal durumlarda yoğun kaygı ve korku hissiyle ortaya çıkan bir anksiyete bozukluğudur. Sosyal fobi, 11-17 yaşları arasında zirve yapmaktadır. Artan sosyal kaygı tepkileriyle birlikte korku ve kaçınma davranışı ergenlerin arkadaşlıklarının kalitesini düşürmektedir, sosyal etkileşimlerini olumsuz yönde etkilemektedir.
Sosyal fobi en sık görülen ruhsal hastalıklardan biridir. Her 100 kişiden 7 ila 12’si hayatında en az bir kere sosyal fobi rahatsızlığı yaşar.
Sosyal fobi durumunda, sosyal durumların çoğunluğunda (topluma karşı konuşma, insanlarla birlikte yemek yeme, genel tuvaletleri kullanma vb.) olumsuz bir şekilde incelendikleriyle ilgili gerçekle orantılı olmayan bir korkuya sahiptirler. Bu durumda kişi, başkalarının kendisini olumsuz ve kötü değerlendireceğinden veya reddedeceğinden endişe eder. Sosyal fobisi olan insanlar, genellikle diğer insanlarla etkileşim kurmaktan kaçınır veya bu iletişimi kurarken aşırı stres yaşarlar. Okulda, işte, arkadaşlık ilişkilerinde, ikili ilişkilerinde ve diğer sosyal ortamlarda sorunlara yol açabilir ve günlük yaşamı etkileyebilir.
Sosyal Fobi Neden Olur?
Sosyal fobi genellikle birden fazla faktörün bir araya gelmesi sonucu oluşur. Bunlar arasında biyolojik, psikolojik ve çevresel etmenler bulunabilir.
Biyolojik olarak, sosyal fobisi olan insanlarda bazı beyin kimyasallarının dengesi bozulmuş olabilir. Özellikle serotonin ve dopamin seviyelerindeki değişimler sosyal fobiye neden olabilir. Ayrıca genetik yatkınlık da bu durumun oluşmasında rol oynamaktadır.
Psikolojik olarak, kişinin özgüven eksikliği, düşük benlik saygısı ve yaşadığı stresli durumlar da sosyal fobinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Özellikle geçmişinde kötü deneyimler yaşamış olanlar veya sürekli eleştiriye maruz kalmak gibi olumsuz durumlar yaşayanlar bu konuya karşı daha hassas olabilirler.
Çevresel faktörler arasında ise aile baskısı, iş hayatındaki zorluklar ve toplumsal ve bireysel beklentiler yer alabilir. Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde yaşanan travmatik olaylar da sosyal fobiyi tetikleyebilmektedir.
Sosyal Fobinin Belirtileri Nelerdir?
Sosyal fobi belirtileri, kişiler arasındaki sosyal etkileşimlerde ortaya çıkar. Bazı yaygın sosyal fobi belirtileri şunlardır:
Yoğun kaygı hissi: Sosyal durumlarda yoğun bir kaygı duymak ve bu kaygının kontrol edilememesi durumudur.
Utangaçlık: Yeni insanlarla tanışmaktan kaçınmak veya kendini geri çekmek gibi utangaç davranışlar sergilemektir.
Aşırı düşünmek: Başkalarının dikkatini çekmekten endişe duymak, kendi davranışlarını sürekli değerlendirmek ve başkalarının ne düşündüğü hakkında aşırı düşünmektir.
Fiziksel belirtiler: Terleme, kalp atışında artış, titreme, mide bulantısı veya baş dönmesi gibi fiziksel belirtiler yaşamaktır.
Kaçınma davranışları: Sosyal durumlardan kaçınmak veya bunlara katılmaktan kaçınmak gibi kaçınma davranışları sergilemektir.
Performans kaygısı: Topluluk önünde konuşmak gibi performans gerektiren durumlarda ciddi kaygı hissetmektir.
- Yoğun endişe ve kaygı hissi
- Terleme, titreme ve çarpıntı gibi fiziksel belirtiler
- Yüz kızarması veya utanma hissi
- Konuşma veya hareketlerde zorlanma
- Başkalarının kendisi hakkında kötü düşüneceği korkusu
- Toplantılara veya sosyal etkinliklere katılmaktan kaçınmak
- Kendine güvensizlik ve özsaygı eksikliği
- Sıklıkla kaçınma davranışları sergileme (örneğin, evde kalmak veya yalnız kalmayı tercih etmek)
- Sosyal ortamda iletişimde aşırı stres yaşama.
Bu belirtiler, sosyal fobisi olan kişiler için oldukça rahatsız edici olabilir ve genellikle günlük yaşamdaki aktivitelerini etkileyebilir. Sosyal fobisi olan bir kişi, bu belirtileri yaşamadan önce aktiviteleri planlamaktan veya o aktivitelere katılmaktan çekinebilir. Ancak bu davranışlar, kişinin yaşam kalitesini düşürür ve iş, okul veya sosyal hayatında başarı elde etmesini engelleyebilir. Bu nedenle, sosyal fobi belirtilerine sahip olan kişilerin profesyonel destek alması önerilir.
Sosyal Fobi Nasıl Hissettirir?
Sosyal fobi, insanların sosyal durumlarda yoğun kaygı, korku veya utanç hissetmeleriyle ilişkilidir. Bu kaygı, insanların topluluk önünde konuşma yapmak, yabancılarla etkileşim kurmak, eğlence veya diğer sosyal etkinliklere katılmak gibi rutin sosyal aktiviteleri yaparken ortaya çıkabilir.
Sosyal fobiye sahip kişiler genellikle kendilerini diğer insanlarla karşılaştırır ve bu nedenle kusurlarını veya eksikliklerini abartır. Bu ise daha fazla anksiyete ve özgüven eksikliği yaratır. Sosyal fobi ayrıca fiziksel semptomlara da neden olabilir, örneğin terleme, kalp atışı hızlanması, titreme, mide bulantısı ve baş dönmesi gibi belirtilerle birlikte görülebilir.
Sosyal fobi genellikle hayatın pek çok alanında işlevselliği etkileyebilir. Fakat tedavi edildiğinde genellikle bu belirtiler azaltılabilir ve kişi daha rahat bir şekilde sosyal etkileşimlerde bulunabilir.
Sosyal Fobi Ne Sıklıkta Görülür?
Sosyal fobi, toplumda oldukça yaygın bir durumdur. Dünya genelinde sosyal fobi sıklığı %7 ile %13 arasında değişmektedir. Ancak bu oranlar her ülkede ve her toplumda farklılık gösterebilir. Sosyal fobinin görülme sıklığı, kişilerin yaşına, cinsiyetine, kültürel faktörlere ve çevresel etkilere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir.
Sosyal Fobiyi Tetikleyen Durumlar Nelerdir?
Sosyal fobi, birçok kişinin hayatını zorlaştıran bir anksiyete bozukluğudur ve belirli durumlar veya faktörler sosyal fobi belirtilerini tetikleyebilir. Sosyal fobiyi tetikleyen şeyler şu şekilde sıralanabilir:
- Topluluk önünde konuşma yapmak, performans sergilemek veya sunum yapmak gibi sosyal etkinlikler
- Yabancılarla tanışma veya yeni bir ortama uyum sağlama
- Önemli bir karar almadan önce başkalarının görüşlerini istemek
- Eleştirilmek veya reddedilme korkusu
- İlgi odağı haline gelmek (örneğin, toplu bir organizasyona gitmek ve herkesin size bakmasından çekinmek)
- Sosyal aktiviteleri organize etmek veya düzenlemek zorunda kalmak (örneğin, bir parti planlamak veya misafirlerle ilgilenmek)
- Yoğun stres seviyeleri veya kişisel problemler yaşama
Bu faktörler, sosyal fobisi olan kişilerde aşırı kaygı, endişe, panik atak gibi belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle, sosyal fobisi olan kişiler genellikle bu faktörlerden kaçınmaya çalışırlar. Ancak kaçınmak, tedavi edilmediği takdirde sosyal fobinin daha da kötüleşmesine neden olabilir. Bu nedenle, tedavi seçenekleri arasında sosyal fobi ile başa çıkmak için uygun teknikler öğrenmek ve uygulamak yer almalıdır.
Sosyal Fobi Mi Utangaçlık Mı?
Sosyal fobi ve utangaçlık duygusu benzer özellikler taşıyan ancak birbirinden farklı olan iki kavramdır. Utangaçlık, sosyal iletişim esnasında kişinin kendini rahat hissetmeme hissidir. Kişi genellikle yeni insanlarla tanışırken veya topluluk önünde konuşurken utangaçlık yaşar. Bu durum geçici olabilir ve kişinin günlük hayatını etkilemez.
Fakat sosyal fobi, kişinin sosyal iletişimlerden kaçınmak için ciddi bir korku veya kaygı hissetmesidir. Sosyal fobisi olan kişiler genellikle günlük yaşamlarında bile sosyal durumlardan kaçınma eğiliminde olurlar. Bu durum, kişinin günlük hayatını önemli ölçüde etkileyebilir.
Utangaçlık, sosyal fobiye neden olabilir veya sosyal fobisi olan kişilerde daha belirgin hale gelebilir. Ancak her zaman bu şekilde olmak zorunda değildir.
Sosyal Fobinin Tedavisi Mümkün Müdür?
Evet, sosyal fobi tedavisi mümkündür. Sosyal fobi, yoğun kaygı ve korku hissiyle ilişkili bir anksiyete bozukluğudur ve bireylerin sosyal etkileşimlerinde zorluk çekmelerine neden olabilir. Sosyal fobinin tedavisi için terapi uygulanmaktadır.
Bu terapide bireyin düşünce ve davranış kalıpları değiştirilmeye çalışılır. Bu terapi türünde, bireyler korkularının üstesinden gelmek için teknikler öğrenirler ve kaygı seviyelerini kontrol altına almaya çalışırlar.
Sosyal fobi tedavisi, bireyin durumuna ve belirtilerin şiddetine bağlı olarak değişebilir. Ancak, doğru tedavi yöntemleri kullanıldığında, sosyal fobi tedavisi mümkün ve başarılı olabilir.
Sosyal Fobi Nasıl Önlenir?
Sosyal fobi, birçok kişinin yaşadığı bir durumdur ve özellikle sosyal etkileşimlerin yoğun olduğu ortamlarda kaygı ya da korku hissiyle ortaya çıkar. Sosyal fobiyi önlemenin bazı yolları şunlardır:
Kendinizi tanıyın: Sosyal fobinizin nedenleri hakkında kendinize sorular sormanız ve cevaplarınızı not etmeniz yardımcı olabilir. Bu, nelerden kaçınmanız gerektiğini veya hangi durumlarda daha endişeli ve kaygılı hissettiğinizi anlamanıza yardımcı olabilir.
Kendinize meydan okuyun: Kendinize zor ama başarılabilir hedefler belirleyin ve bunları gerçekleştirmeye çalışın. Örneğin, bir davete gitmek yerine, sadece birkaç arkadaşınızla birlikte dışarı çıkın.
Nefes egzersizleri yapın: Derin nefes almak ve yavaşça vermek gibi nefes egzersizleri, vücudunuzu rahatlatmaya yardımcı olabilir ve stresi azaltabilir.
Stresle başa çıkma tekniklerini öğrenin: Yoga, meditasyon veya masaj gibi aktiviteler, stres seviyenizi düşürmenize yardımcı olabilir.
Terapi alın: Terapiler, sosyal fobi ile ilgili belirtileri yönetmenize yardımcı olabilir.
Bu öneriler sosyal fobi ile başa çıkmak için belli yöntemler arasında yer alır ancak herkesin durumu farklıdır. Bu nedenle, bir uzmana danışarak sizin için en uygun tedavi yöntemini belirlemek daha iyi olacaktır.
Sosyal Fobinin Türleri Nelerdir?
Sosyal fobiye bağlı olarak farklı türler ve belirtiler görülebilir. Bazı sosyal fobi çeşitleri şunlardır:
Topluluk önünde konuşma korkusu: Genellikle bir topluluğun önünde konuşma yaparken yoğun şekilde endişe ve kaygı hissedilir.
Yeme-içme fobisi: Başkalarının önünde yemek yeme veya içecek içme konusunda yoğun kaygı hissedilebilir.
Performans anksiyetesi: Özellikle müzik veya spor alanında performanslar gibi belirli bir alanda performans sergilemek gerektiğinde yoğun kaygı hissedilir.
Görünüş fobisi: Kişinin kendi fiziksel görünümüyle ilgili yoğun kaygı hissetmesidir.
Sosyal iletişim fobisi: Diğer insanlarla iletişim kurmakta zorlanma ve bunun sonucunda sosyal etkinliklerden kaçınma şeklindeki fobi türüdür.
Bu farklı sosyal fobi çeşitleri bireyler arasında değişebilir ve bazı kişiler birden fazla sosyal fobi türü yaşayabilirler.
Sosyal Fobi Çocuklukta Mı Başlar?
Sosyal fobi genellikle erken yaşlarda başlayan bir anksiyete bozukluğudur. Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde daha sık görülür, ancak yetişkinlerde de ortaya çıkabilir. Sosyal fobi, çocukların sosyal durumlarda utanma veya rahatsızlık hissetmesiyle kendini gösterir. Örneğin, okulda öğretmenleri veya sınıf arkadaşlarıyla konuşurken, sahne performansı yaparken veya bir davete katılırken bu durumlar sosyal fobisi olan çocuklar için zorlayıcı olabilir. Ebeveynlerin, öğretmenlerin ve diğerleri gibi çocuklarla iletişimde bulunan yetişkinlerin, sosyal fobisi olan çocukların ihtiyaçlarını anlamalarına ve desteklemelerine yardımcı olmaları önemlidir.
Sosyal Fobiyi Azaltacak Egzersizler Nelerdir?
Sosyal fobiyi yenmek için birçok egzersiz ve teknik mevcuttur. Sosyal fobiye yardımcı olabilecek bazı egzersizler şu şekildedir:
Derin nefes alın: Sosyal durumlarda sıklıkla görülen belirtilerden biri, hızlı veya yüzeysel nefes almaktır. Bu durum, vücudu daha fazla stresle karşı karşıya bırakabilir. Derin nefes almak, vücudu gevşeterek kaygıyı azaltmaya yardımcı olabilir.
Farkındalık egzersizleri yapın: Farkındalık egzersizleri, zihninizi anlık olarak şu anda yaşanan konuya odaklanmanıza yardımcı olabilir. Bu, düşüncelerinizi geçmişte veya gelecekte dolaştırmayarak, anksiyetenizin yoğunlaşmasına neden olabilecek endişeleri azaltabilir.
Teşvik edici sözler kullanın: Olumlu ve teşvik edici sözler kullanmak, kendinize olan güveninizi artırabilir ve sosyal durumlara girme konusundaki kaygınızı azaltabilir. Örneğin, “Başarılı olacağıma inanıyorum” gibi cümleler kullanabilirsiniz.
Küçük adımlar atın: Büyük bir hedefe ulaşmak yerine, küçük hedefler belirleyerek başlayın. Bu, sosyal durumlara girme konusunda kendinize daha fazla güven kazanmanıza yardımcı olabilir. Örneğin, tek bir kişiyle konuşmaya başlayabilir ve zamanla grup konuşmalarına katılabileceksiniz.
Rol yapmak: Sosyal durumlarda rahat hissetmek için rol yapma egzersizleri yapabilirsiniz. Kendinizi sosyal durumda hayal edin ve davranışlarınızı uygulayın. Bu, gerçek hayatta karşılaşabileceğiniz durumlara hazırlanmanıza yardımcı olacaktır.
Bu egzersizler, sosyal fobisi olan bireylerin günlük yaşamlarında daha rahat hissetmelerine yardımcı olabilir. Ancak, sosyal fobi ciddi bir anksiyete bozukluğudur ve profesyonel yardım alınması gerekebilir.
Psikolog Enes Dinçer, Eskişehir’de kendi özel psikoterapi merkezinde danışanları için Sosyal Fobi üzerine terapi hizmeti vermektedir.
Kaynakça
Dilbaz, N. (1997). Sosyal fobi. Psikiyatri Dünyası, 1(1), 18-24.
Türkçapar, M. H. (1999). Sosyal fobinin psikolojik kuramı. Klinik Psikiyatri, 2(4), 247-253.
Kermen, Umut, Nurcan İlçin Tosun, and Uğur Doğan. “Yaşam doyumu ve psikolojik iyi oluşun yordayıcısı olarak sosyal kaygı.” Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi 2.1 (2016): 20-29.