Panik atak, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan yoğun korku veya endişe atağıdır. Bu durum, irade dışı fiziksel ve zihinsel semptomlarla birlikte görülür. Bu durum, aniden başlayan ve genellikle ortada bir sebep yokken oluşan bir kaygı hissi ile ilişkilidir.
Panik atağı yaşayan kişi, kendini kontrol edememe, ölüm korkusu, kalp krizi geçirme veya delirme gibi yoğun hisler ile karşı karşıya kalabilir.
Panik bozukluğunun en temel özelliği yineleyici, ne zaman başlayacağı önceden kestirilemeyen “beklenmedik” panik ataklarının görülmesidir.
Panik atakları tipik olarak, yoğun bir korku, endişe ve kötü bir şeyler olacağı beklentisi ile ani olarak başlar ve kısa sürede en yüksek düzeyine ulaşır. Panik atağı geçiren kişiler, bir felaket ile karşı karşıya olduğu duygusu içindedirler.
Panik ataklar sırasında görülen bedensel belirtiler hastanın kendisinde başka bir ciddi bedensel bozukluğu olduğunu düşünmesine neden olur. Panik bozukluğunun yarattığı sosyal ve sağlık sorunları kişilerde, onların ailelerinde ve toplumda ciddi problemlere yol açabilir.
Panik Atak Görülme Sıklığı Nedir?
Panik bozukluğunun tüm toplumda yaşam boyu yaygınlığı %0.7-2.5 arasında değişmektedir. 1993’te yayımlanan bir Dünya Sağlık Örgütü çalışmasında Türkiye’de birinci basamak sağlık hizmetlerinde panik atağı yaygınlığı %3.4 ve panik bozukluğu yaygınlığı ise, %0.2 olarak verilmiştir.
Panik Atak Belirtileri Nelerdir?
Panik atak, yoğun korku ve endişe hissi ile ilişkilendirilen ani bir atak durumudur. Panik atak belirtileri şunları içerebilir:
- Kalp çarpıntısı veya hızlı kalp atışı
- Terleme
- Titreme veya sarsıntı
- Nefes darlığı veya boğuluyormuş hissi
- Göğüs ağrısı
- Mide bulantısı veya karın ağrısı
- Baş dönmesi veya benliğini kaybetme hissi
- Gerçeklikten kopma hissi
- Sıcak basması veya üşüme
- Yutkunma güçlüğü
- Karıncalanma hissi
- Hızlı nefes alıp vermek
- Sersemlik hissi
- Ağızda kuruluk
- Kulakta çınlama hissi
Panik Atak Nedenleri Nelerdir?
Panik atak, günlük yaşamda karşılaşılan olaylar sonucu ortaya çıkan yoğun stres ve kaygının etkisiyle oluşan bir anksiyete bozukluğudur. Panik atak, birçok farklı faktörden kaynaklanabilir. Bunlardan bazıları şunlardır:
Genetik yatkınlık: Aile üyelerinde panik atak öyküsü olan kişilerin, diğer insanlara göre daha fazla panik atak geçirme olasılığı vardır.
Çevresel faktörler: Yaşam stresi, travmatik olaylar ve yoğun duygusal stres gibi çevresel faktörler, panik atak riskini artırabilir.
Tıbbi durumlar: Kalp hastalığı, solunum problemleri ve epilepsi gibi tıbbi durumlar, panik atak riskini artırabilir.
İlaç kullanımı: Bazı ilaçlar panik atakların tetiklenmesine neden olabilir. Kafein, sigara, alkol ve uyuşturucu maddeler panik atak sıklığını artırabilirler.
Kişilik özellikleri: Yüksek düzeyde kaygı ve obsesif-kompulsif bozukluğu olan kişiler, panik atak riski altındadır.
Bu faktörler, panik atakların ortaya çıkmasına katkıda bulunabilir ancak herkes bu faktörlere maruz kalsa bile panik atağa yakalanmaz. Panik atak birçok faktörün birleşimiyle ortaya çıkabilecek bir psikolojik rahatsızlıktır.
Panik Atak Hayatımda Hangi Değişikliklere Yol Açar?
Panik atak, kişinin yaşamında çeşitli değişikliklere yol açabilir. Bu değişiklikler arasında:
Davranışsal Değişiklikler: Panik atak geçiren bir kişi, gelecekte benzer bir durumda panik atağı tekrar yaşamaktan korkarak kaçınma davranışları sergileyebilir. Ayrıca topluluk içinde kendini rahat hissetmeyebilir ve sosyal etkinliklerden kaçınabilir.
Fiziksel Değişiklikler: Panik atak sırasında vücutta meydana gelen fiziksel değişiklikler (örneğin kalp çarpıntısı, terleme, nefes darlığı gibi belirtiler) kişide anksiyete bozukluğu gelişmesine neden olabilir. Bu belirtiler tekrar tekrar yaşandığında, kişi sürekli olarak endişeli veya tedirgin hissedebilir.
Sosyal ve Ailevi İlişkilerde Değişiklikler: Panik atak, insan ilişkilerinde de değişikliklere neden olabilir. Özellikle yakın ilişkilerde, panik atak geçiren kişinin partneri veya ailesi, onun duygusal dalgalanmalarına karşı anlayışlı olmalıdır.
İş veya Okul Performansında Değişiklikler: Panik atak, iş ve okul performansını da etkileyebilir. Panik atak geçiren kişi, iş veya okuldaki performansında düşüş yaşayabilir ve iş veya okul arkadaşlarıyla etkileşimlerinde zorlanabilir.
Bu nedenle, panik atak geçiren bir kişinin bir uzmandan destek alması önemlidir. Terapi kişinin yaşam kalitesini artırabilir ve yukarıda bahsedilen olumsuz değişiklikleri azaltabilir.
Panik Atak Sırasında Ne Yapabilirim?
Panik atak sırasında yapabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:
Derin nefes alın: Nefes alma egzersizleri panik atak sırasında rahatlama sağlayabilir. Yavaş yavaş derin nefes alın, ardından ağızdan yavaşça nefes verin.
Kendinizi sakinleştirin: Panik atak sırasında korku ve kaygı hissetmek normaldir, ancak kendinizi mümkün olduğunca sakin tutmaya çalışın.
Gerçeğe dönün: Panik ataklar genellikle kişinin gerçekdışı düşüncelerle başa çıkması nedeniyle daha da kötüleşir. Bu nedenle, gerçekliğe odaklanın ve mantıklı düşünmeye çalışın.
Dikkatinizi dağıtın: Dikkatinizi başka bir şeye yönlendirmek de panik atak sırasında yardımcı olabilir. Örneğin, etrafınızdaki nesnelere veya manzaralara bakabilirsiniz.
Yardım isteyin: Panik ataklar ciddi bir konudur ve yakınlarınızdan veya profesyonel bir sağlık uzmanından yardım almayı düşünebilirsiniz.
Unutmayın, panik ataklar tedavi edilebilir bir durumdur ve birçok insan bu konuda yardım alarak başa çıkmayı öğrenir.
Panik Atakların Önlenmesi İçin Kendim Neler Yapabilirim?
Derin ve yavaş nefes almak, sinir sistemini sakinleştirir ve panik atak semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Düzenli egzersiz yapmak, stresi azaltır ve vücudunuzun daha iyi çalışmasına yardımcı olur. Sağlıklı beslenmek ve yeterli su içmek, vücudunuzun dengeli kalmasına yardımcı olabilir ve panik atak riskini azaltabilir.
Meditasyon veya yoga gibi gevşeme teknikleri, zihninizi sakinleştirmenize ve stresi azaltmanıza yardımcı olabilir. Kendinize zaman ayırarak stresten uzaklaşabilirsiniz. Kitap okuma, sevdiğiniz müzik dinleme veya yürüyüşe çıkma gibi aktiviteler yapabilirsiniz.
Panik Atak Kaç Dakika Sürer?
Panik atak genellikle birkaç dakika ile yarım saat arasında sürer. Ancak bazı durumlarda daha uzun sürebilir veya ardı arkası gelebilir.
Panik atak sırasında kişi, yoğun korku veya kaygı hissi yaşar ve belirtiler arasında kalp çarpıntısı, terleme, titreme, nefes darlığı, mide bulantısı ve baş dönmesi gibi fiziksel semptomlar yer alır.
Panik atak semptomları genellikle hızla ortaya çıkar ve şiddetli bir şekilde başlar, ancak daha sonra yavaş yavaş azalır ve sonunda tamamen kaybolur.
Panik Atağı Tetikleyen Faktörler Nelerdir?
Panik atak, stresli veya zorlayıcı bir durumda ya da sadece aniden ortaya çıkabilir. Bazı yaygın tetikleyici faktörler şunları içerebilir:
- Yoğun stres veya baskı altında hissetmek
- Yüksek düzeyde kaygı veya endişe
- Önemli bir yaşam değişikliği, örneğin evlilik, boşanma, iş değiştirme veya taşınma gibi
- Aşırı kafein tüketimi
- Uyuşturucu veya alkol kullanımı
- Belirli ilaçların yan etkileri
- Fiziksel aktivite veya egzersiz sırasında solunum zorluğu yaşama korkusu
- Dar alanlar veya kalabalık yerler gibi belirli durumlar
- Korkulan veya kaçınılan bir durumla karşılaşmak
Bu listedeki faktörler panik atak için yalnızca olası tetikleyicilerdir ve herkesin farklı tetikleyici faktörleri olabilir. Panik atağı olan kişilerin genellikle tetikleyen faktörlerini tanıyarak ve bunlarla başa çıkmayı öğrenerek semptomları kontrol altına almaları daha kolay olabilir.
Agorafobi Nedir?
Agorafobi, açık veya kalabalık yerlerde, toplu taşıma araçlarında ya da evden uzakta olmak gibi durumlarda kaygı ve korku hissetme durumudur. Bu durum, genellikle panik atağının bir belirtisi olarak ortaya çıkar.
Panik Atak Kaç Yaşında Başlar?
Panik atak her yaşta ortaya çıkabilir, ancak genellikle 20’li yaşlarda başlar. Bazı insanlar panik atak geçirmeye başlamadan önce belirtileri fark etmeyebilirler, diğerleri ise aniden ortaya çıkabilir. Panik atak, stresli bir olayın ardından veya hiçbir neden olmadan da meydana gelebilir. Panik atak ile ilgili herhangi bir endişeniz varsa, bir uzmana danışmanız gerekmektedir.
Panik Atak Kalp Sağlığımı Etkiler Mi?
Panik ataklar kalp sağlığına doğrudan zarar vermez. Ancak, panik atakların belirtileri arasında hızlı kalp atışı, göğüs ağrısı ve nefes darlığı gibi semptomlar bulunabilir. Bu semptomlar kalp sağlığı sorunları ile ilişkili olabileceğinden, panik atak semptomları ile karşılaşan insanlar genellikle doktorlarını ziyaret ederler.
Bununla birlikte, uzun süreli stres altında kalmak kalp sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabilir. Panik ataklar, kişinin uzun süreli stres altında kalmasına neden olabilir ve bu da kalp sağlığı rahatsızlığı varsa tetikleyici olabilir.
Panik Atak Türleri Nedir?
Spontan Panik Atak: Spontan panik atak, herhangi bir belirgin tetikleyici faktör olmaksızın aniden ortaya çıkan panik ataklardır. Yani, beklenmedik bir şekilde ve hiçbir uyarıcıya maruz kalmadan, birden bire gelişirler.
Durumsal Panik Atak: Durumsal panik atak, belirli bir durum veya aktivite sırasında ortaya çıkan panik ataklardır. Bu durumlar kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Örneğin, yükseklik korkusu olan bir kişi, yüksek bir binanın tepesindeyken panik atak geçirebilir. Aynı şekilde, sosyal anksiyete bozukluğu olan bir kişi, topluluk önünde konuşurken veya performans sergilerken panik atak geçirebilir.
Durumsal panik atakların tetikleyicisi, olayın kendisi ya da kişinin olay hakkındaki düşünceleri olabilir. Örneğin, uçağa binmek gibi belirli bir olay çok sayıda insan için endişe verici olabilir ve bu nedenle uçuş sırasında panik atak yaşayabilirler. Ya da bir kişi iş görüşmesine giderken, işle ilgili kaygılarından dolayı panik atak geçirebilir.
Durumsal Olarak Yatkınlık Gösterilen Panik Atak: Belirli bir durumda veya aktivitede tekrarlayan panik atakların meydana gelmesidir. Bu duruma sahip olan kişiler, belirli durumlarda veya aktivitelerde yoğun kaygı hissi yaşayabilirler ve bu kaygı hissine eşlik eden belirtiler arasında nefes darlığı, kalp çarpıntısı, terleme, titreme, baş dönmesi, mide bulantısı gibi fiziksel semptomlar da olabilir. Fakat bu durumsal olarak yatkınlık gösterilen panik atak her durumda aynı şekilde tekrarlanmaz.
Panik Atak Yaşayan Birine Nasıl Davranılmalıdır?
Panik atak durumunda kişi çevresindeki gerçek tehlike olmadığı halde kendini ölümcül bir durumda hissedebilir. Birine panik atak geçirdiğinde, sakin ve anlayışlı davranmak önemlidir. Aşağıdaki yöntemlerle yardımcı olabilirsiniz:
Kişiyi sakinleştirin: Sakin ve yavaş bir şekilde konuşun ve onu derin nefes almaya teşvik edin.
Tehlikesiz olduğunu hatırlatın: Kişiye etrafta gerçek bir tehlike olmadığını hatırlatın ve sakin bir şekilde konuşarak durumu değerlendirin.
Yardım alın: Eğer panik atak şiddetliyse ve kişi kontrolünü kaybetmiş gibi görünüyorsa, acil tıbbi yardım çağırın.
Destekleyici olun: Kişiye destek verin ve yanında kalın. Ona moral verin ve kendisini güvende hissetmesini sağlayın.
Yargılamayın: Panik atak yaşayan kişinin duygularını veya davranışlarını yargılamaktan kaçının. Onu anlamak ve desteklemek için orada olduğunuzu hatırlatın.
Panik Atak İçin Hangi Doktora Başvurmalıyım?
Panik ataklar genellikle psikolojik nedenlerden kaynaklanır ve bu nedenle, bir psikiyatrist veya bir psikologdan yardım almak en uygun seçenek olabilir. Ancak, panik atak semptomları bazen kalp hastalıkları veya diğer tıbbi sorunlardan kaynaklanabilir. Bu nedenle, ilk adım olarak bir aile hekimine giderek fiziksel bir muayene yaptırmak önerilir. Fiziksel bir neden bulunamazsa, doktor psikiyatrik bir değerlendirme için bir psikoloğa yönlendirebilir. Psikiyatristler ve psikologlar, panik atakları tedavi etmek için terapi, ilaçlar veya her ikisini birlikte kullanabilirler.
Panik Bozukluğu Tanısı İçin Tek Atak Geçirmek Yeterli Mi?
Hayır, tek bir panik atak geçirmek panik bozukluğu tanısı için yeterli değildir. Panik ataklarının tekrar etmesi ve kişinin günlük işlevlerini aksatması gerekiyor.
Bir kişi bir panik atak geçirdiyse ve benzer semptomları yaşamaya devam ederse, bir psikiyatrist veya psikologdan yardım alması önerilir. Uzmanlar, panik bozukluğu tedavisinde bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve ilaç tedavisi gibi yöntemleri kullanabilirler.
Panik Atak Nasıl Tedavi Edilir?
Panik atak tedavisi birçok farklı yöntemle yapılabilir. İlaçlar, terapi ve yaşam tarzı değişiklikleri gibi çeşitli yaklaşımlar kullanılabilir.
İlaçlar panik atak belirtilerini azaltmak ve ataklarını önlemeye yardımcı olabilirler. Terapi olarak bilişsel davranışçı terapi (BDT) sıklıkla tavsiye edilir. Bilişsel Davranışçı Terapi, kişinin düşünce ve davranış kalıplarını değiştirerek panik atakların neden olduğu stresi azaltmaya yardımcı olur.
Yaşam tarzı değişiklikleri olarak, egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek, yeterince uyumak ve stresten kaçınmak gibi faktörler panik atakları kontrol altına almaya yardımcı olabilirler.
Tedavi yaklaşımı genellikle kişinin semptomlarına ve ihtiyaçlarına göre belirlenir. Tedavinin etkili olabilmesi için sabır ve kararlılık gereklidir. Panik ataklarla başa çıkmak mümkündür ve tedaviyle semptomlar kontrol altına alınabilir.
Psikolog Enes Dinçer, Eskişehir’de kendi özel psikoterapi merkezinde danışanları için özel terapi hizmeti vermektedir.
Kaynakça
Tükel, Raşit. “Panik bozukluğu.” Klinik Psikiyatri Dergisi 5.Supp: 3 (2002): 5-13.
Tamam, Lut. “Panik bozukluk.” Actual Medicine Dergisi (2009).