Hiperaktivite Nedir?
Hiperaktivite, genellikle çocukluk çağında görülen bir davranış bozukluğudur. Hiperaktivite, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olarak da adlandırılır ve çocukların dürtü kontrolünü kaybetmeleri, aşırı hareketli olmaları, dikkatlerinin kolayca dağılması ve sabırsızlık gibi belirtiler göstermeleri ile ilişkilidir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan, kişinin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ile karakterize olan, çocukluk çağının en sık görülen psikiyatrik bozukluklarından birisidir. Son derece önemli akademik, sosyal ve psikiyatrik sorunlara yol açabilen ve olumsuz etkileri yaşam boyu sürebilen bir bozukluk olan DEHB Amerikan Psikiyatri Birliği verilerine göre okul çağı çocuklarının %3-7’sinde görülmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri Nelerdir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu özellikle okul çağındaki çocukları etkiler ve bu çocukların eğitim ve sosyal hayatlarını olumsuz etkileyebilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri arasında dikkat süresinin kısa olması, kolaylıkla dikkatin dağılması, görevleri tamamlamakta zorlanma, unutkanlık, organizasyon becerilerinde zorlanma, dürtü kontrolünde sorunlar, aşırı hareketlilik, yerinde duramama gibi davranışlar yer alır. Bu belirtiler, çocuğun günlük işlevselliğini zorlaştırabilir ve aileler ile öğretmenler tarafından fark edilebilir.
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan çocuklarda en belirgin olarak konsantre olmada güçlük ve dikkatini zor toplama görülmektedir.
- Etrafındaki ve karşısındaki insanlarla göz teması kurmakta zorlanırlar.
- Günlük hayatlarında dikkatsiz davranabilirler. Düzensizlik ve unutkanlık bu duruma eşlik eder.
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan çocuklar genelde öfkeli, endişeli ve üzgün hissedebilirler.
- Çok hareketli olurlar, bir konuyla ilgili çok konuşurlar. Oturdukları yerde dahi hep hareket ederler, karşıdaki kişinin lafını konuşmaya devam edebilmek için bölebilirler.
- Hayal kurmaya daha eğilimli olurlar, bazen sorumluluklarını yerini getirmek bu durumu yaşayan çocuklar için daha zor hale gelebilir.
- Detayları gözden kolaylıkla kaçırabilirler.
- Fazla hareketli oldukları için sorumlulukları gözlerinden kaçabilir.
- Sık sık el ve ayaklarını hareket ettirme ihtiyacı hissederler.
- Beklemeleri gereken bir iş olduğunda beklerken zorlanabilirler.
- Tehlikeli bir durumla karşılaştıkları zaman risk alma eğiliminde olurlar.
- İşlerini ve sorumluluklarını belli bir düzene göre yapamazlar.
- Genelde yaptıkları davranışların sonucunu düşünmeden hareket ederler.
Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Neden Olur?
Dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite bozukluğunun nedeni tam olarak neyden kaynaklandığı kesin olarak bilinmemekle birlikte DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) nörolojik durumlar, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkar.
DEHB, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olarak da bilinen bir nörolojik bozukluktur. Bu bozukluk, sinir sistemindeki bazı kimyasal dengesizliklerden kaynaklanır ve genellikle çocuklarda ortaya çıkar.
Çevresel faktörler DEHB’yi etkileyebilir ve semptomları şiddetlendirebilir.
Örneğin, stresli bir ev veya okul ortamı, düzenli uyku eksikliği, yetersiz beslenme, aşırı uyarıcı içecekler ve diğer ilaçlar, DEHB’nin semptomlarını artırabilir. Ayrıca, çocukluk çağı travmaları, sosyal izolasyon, ebeveynlerin yanlış disiplin yaklaşımları ve düşük sosyoekonomik statü de DEHB gelişimini etkileyen çevresel faktörler arasındadır.
Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite Bozukluğu Ne Değildir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, dalgın dalgın bakmak veya sürekli hareket halinde olmak değildir. Başka pek çok hastalığın da DEHB benzeri belirtileri olacağı unutulmamalıdır.
Bu nedenle her hareketli kişiyi “hiperaktif”, her dalgın kişiyi de “dikkat eksikliği var” şeklinde etiketlemek hem bu rahatsızlığı hem de bu kişilerin yaşadığı sorunları hafife almak olur.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Diğer Sağlık Sorunları ile Beraber Görülür Mü?
Evet, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) genellikle diğer sağlık sorunlarıyla birlikte görülür. Örneğin, depresyon, kaygı bozuklukları, öğrenme güçlükleri, uyku bozuklukları, tikler ve davranışsal problemler gibi durumlar DEHB’li bireylerde daha sık görülebilir. Bu nedenle, DEHB tanısı konan bireylerin genellikle diğer sağlık sorunları açısından da değerlendirilmesi önemlidir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuğa Nasıl Davranılmalıdır?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar, sıkıntılı anlar ve zorlu davranışlar sergileyebilirler. Bu nedenle, onlara karşı sabırlı ve anlayışlı olmak oldukça önemlidir.
İşte DEHB’li bir çocuğa nasıl davranmanız gerektiği hakkında bazı öneriler:
Pozitif tutumunuzu koruyun: Çocuğunuzun DEHB belirtileri nedeniyle bazen zorlandığını unutmayın. Olumsuz davranışları telafi etmek yerine, onunla olumlu, destekleyici bir ilişki geliştirmeye çalışın.
Rutin oluşturun: Çocuğunuz için rutin bir program belirleyin. Gün içinde düzenli zaman aralıkları ayırarak hem öğrenme hem de dinlenme sürecini sağlamak önemlidir.
Kurallar ve Sınırlar Belirleyin: Herkesin uyması gereken açık kurallar ve sınırlar belirlemek, disiplin ile birlikte yaklaşmak tutarlılık sağlayacaktır.
Olumlu davranışlara odaklanın: Çocuğunuz iyi bir şey yaptığında, bunu takdir edin ve kendisini ödüllendirin, bu pozitif geri bildirim çocuğunuzu daha iyiye doğru motive edecektir.
Çocuğunuzla birlikte çalışın: Çocuğunuzla iş birliği yaparak, ona ihtiyaç duyduğu destek ve fırsatları sunabilirsiniz. Birlikte yapacağınız uygulamalar, hem fiziksel hem de zihinsel olarak onu yormayacak şekilde olmalıdır.
Yardım alın: DEHB’li çocuklar ile ilgilenmek zorlu bir süreç olabilir. Profesyonel yardım alarak, çocuğunuzu ve kendinizi zorlayan anları en aza indirebilirsiniz.
Bunlar, DEHB’li bir çocuğa nasıl davranılması gerektiğine dair bazı genel önerilerdir. Ancak, her çocuğun farklı ihtiyaçları vardır, bu nedenle özellikle bu durum için bir uzmana başvurmanızda fayda olacaktır.
Her Hareketli Çocuk Hiperaktif Midir?
Her hareketli çocuk hiperaktif değildir. Hareketli olmak, enerjik olmak normal çocuk davranışlarından biridir. Ancak, bazı çocuklar normalden daha fazla hareketlidir ve dikkat süreleri kısa olabilir. Bu durumda, bir doktorun değerlendirmesi gerekebilir. Hiperaktivite olarak tanımlanan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi bir durum olabilir. Bununla birlikte, çocukların sadece hareketli olması, DEHB tanısı için yeterli değildir ve uzman bir değerlendirme yapılmalıdır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Okulu Nasıl Etkiler?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan öğrenciler okulda birçok alanda zorluk yaşayabilirler. Özellikle öğrenme, sosyal etkileşim ve davranışsal konular bu öğrenciler için sıkıntılı olabilir.
Öğrenme açısından, DEHB’li öğrenciler genellikle derslere odaklanmakta güçlük çekerler. Dalgınlık, kolayca sıkılma, unutkanlık gibi semptomları nedeniyle öğretmenin anlattıklarını takip etmekte zorlanabilirler. Aynı zamanda, ödevlerini yapmakta veya sınavlara hazırlanmakta da zorlanabilirler. Bu durum, başarısızlık hissi yaratabilir ve öğrencinin motivasyonunu etkileyebilir.
Sosyal etkileşim açısından, DEHB’li öğrenciler arkadaş edinmede zorlanabilirler. Davranışlarındaki dürtüsellik ve hareketlilik, diğer öğrenciler ile ilişkilerini etkileyebilir. Ayrıca, DEHB’li öğrenciler çoğu zaman okul kurallarına uymakta da zorlanırlar.
Bu nedenle, DEHB’li öğrencilerin öğrenme süreçlerine uygun bir şekilde desteklenmesi ve yönlendirilmesi önemlidir. Bu öğrenciler için bireysel öğrenme planları hazırlanabilir, ödevlerin ayrıştırılması gibi özel eğitim stratejileri uygulanabilir. Ayrıca, öğrencinin davranışlarını düzenlemesi için de psikolojik danışmanlık veya terapi hizmetleri sunulabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi Nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tedavisi, çocuğun yaşına, belirtilerinin şiddetine ve hastalığın diğer özelliklerine bağlı olarak değişebilir.
İlaç tedavisi: Doktorlar uygun görürse, DEHB semptomlarını kontrol altında tutmak için bazı ilaçları reçete edebilir. Bu ilaçlar genellikle dikkat dağılımını azaltmak, hiperaktiviteyi kontrol altına almak ve dürtüsel davranışları azaltmak için kullanılır.
Psikoterapi: Psikoterapi, DEHB’li çocukların sosyal becerilerini geliştirmelerine ve duygusal sorunlarıyla baş etmelerine yardımcı olabilir. Davranışsal terapi ve aile terapisi DEHB tedavisinde sıkça kullanılan psikoterapi yöntemleridir.
Eğitim desteği: DEHB’li çocuklara, öğretmenleri ve ebeveynleri tarafından sağlanan eğitim desteği faydalı olabilir. Örneğin, öğretmenler DEHB’li öğrencilerin dikkati dağıldığında ne yapacaklarını bilmelidirler. Ayrıca, DEHB’li çocukların daha iyi öğrenmelerine yardımcı olmak için yapılandırılmış bir öğrenme ortamı sağlanabilir.
Düzenli egzersiz: Düzenli fiziksel aktivite, DEHB’li çocukların semptomlarını hafifletmelerine yardımcı olabilir. Ayrıca, endişe ve depresyon gibi duygusal sorunları azaltabilir.
Beslenme: Bazı çalışmalar, DEHB’li çocukların diyetlerinde omega-3 yağ asitleri, magnezyum ve çinko gibi besin maddelerinin artırılmasının semptomları azaltabileceğini göstermektedir. Ancak, bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile Beraber Neler Görülür?
DEHB, erkek çocuklarında kız çocuklarına göre daha sık görülür ve ailelerde önceki nesillerde benzer belirtiler gösteren bireyler varsa risk artar. Çocuklarda DEHB, ilkokul çağından itibaren belirgin hale gelir ve yetişkinliğe kadar devam edebilir.
DEHB, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle karakterizedir. Dikkat eksikliği belirtileri arasında sürekli dalgınlık, unutkanlık, işleri tamamlamada güçlük, organizasyon becerilerinde zayıflık, kolayca sıkılma gibi durumlar yer alır. Hiperaktivite belirtileri ise yerinde duramama, sürekli hareket etme, konuşmada aşırıya kaçma, sabırsızlık gibi davranışları içerir. Dürtüsellik belirtileri ise beklememe, söz kesme, başkalarının sözünü kesme ile kendini gösterir.
DEHB, eşlik eden davranış problemleri de ortaya çıkarabilir. Bu problemler arasında öfke kontrolü zorluğu, uyku problemleri, özgüven eksikliği, depresyon ve anksiyete yer alır.
DEHB tanısı konulurken belirtilerin 6 aydan uzun süredir devam etmesi gerekmektedir. Ayrıca, belirtilerin sosyal, akademik ve kişisel yaşantıyı olumsuz etkilemesi de göz önünde bulundurulur. Tedavide, ilaç tedavisi, bilişsel davranış terapisi, ebeveyn eğitimi gibi yöntemler kullanılabilir.
Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Görülür Mü?
Evet, yetişkinlerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) görülebilir. DEHB, çocukluk çağından itibaren devam eden bir nörolojik rahatsızlıktır ve sıklıkla yetişkin çağda da etkisini sürdürebilir.
DEHB’nin yetişkinlerdeki semptomları, çocukluk çağına kıyasla daha farklı olabilir. Yani, bazı yetişkinlerde hiperaktivite semptomlarının yanı sıra dikkatsizlik semptomları daha belirgin olabilirken, diğer yetişkinlerde dikkatsizlik semptomları daha baskın olabilir.
Yetişkinlerde DEHB’nin belirtileri arasında konsantrasyon ve dikkat eksikliği, unutkanlık, düzensizlik, zaman yönetimi zorluğu, organizasyon güçlüğü, duygudurum değişimleri ve kaygı yer alabilir. Bu semptomlar, iş ve sosyal yaşamda ciddi zorluklara neden olmaktadır.
Yetişkinlerde DEHB’nin doğru şekilde tanınması ve tedavi edilmesi hayat kalitesini artırabilir ve ciddi zorlukların üstesinden gelmeye yardımcı olabilir.
Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite Bozukluğu Ne Gibi Zorluklara Yol Açar?
DEHB ile yaşayan kişiler, günlük hayatlarında birçok zorlukla karşılaşabilirler. Bu zorluklar, iş, eğitim, ilişkiler ve genel yaşam kalitesi üzerinde etkili olabilir.
Konsantrasyon ve dikkat eksikliği: DEHB’nin en belirgin belirtilerinden biri olan konsantrasyon ve dikkat eksikliği, iş veya okulda verimlilik ve başarı üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir.
Unutkanlık: DEHB ile yaşayan kişiler, iş veya sosyal etkinliklerde yapılması gerekenleri hatırlama konusunda zorlanabilirler ve bu da performanslarını olumsuz etkileyebilir.
Organizasyon güçlüğü: DEHB’li kişiler, iş, ev işleri veya diğer sorumluluklar için düzenleme, planlama ve önceliklendirme konusunda zorluk yaşayabilirler.
Duygudurum bozuklukları: DEHB ile yaşayan kişiler, duygu durumları üzerindeki kontrol eksikliği nedeniyle depresyon, kaygı ve öfke gibi duygusal sorunlarla karşı karşıya kalabilirler.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu İlerlerse Ne Olur?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tedavi edilmez veya kontrol altında tutulmazsa, bu durum çeşitli olumsuz sonuçlara neden olabilir.
DEHB’nin ilerlemesi, özellikle iş yerinde veya okulda, sosyal etkileşimlerde ve aile yaşamında sorunlara yol açabilir. Bu durum, kişinin dikkatsizliği, organizasyon becerilerinde zayıflık ve zaman yönetimi sorunları gibi günlük yaşam aktivitelerinde başarısızlıkla sonuçlanabilir.
Ayrıca, DEHB ile ilişkili hiperaktivite belirtileri de ilerlediğinde, kişi daha fazla risk almaya meyilli olabilir, dürtüsel davranışlar sergileyebilir ve karar alma yeteneği azalabilir. Bu durum, uzun vadede finansal sorunlar, yasal sorunlar ve diğer riskli davranışların ortaya çıkmasına neden olabilir.
Son olarak, DEHB tedavi edilmediğinde, düşük özgüven, kaygı, depresyon ve diğer psikolojik sorunlar da gelişebilir. Bu nedenle, DEHB semptomlarının farkında olan kişilerin erken teşhis ve tedavi için bir uzmana danışması önerilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Toplumda Görülme Sıklığı Nedir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dünya genelinde yaygın bir nörolojik ve psikolojik bir bozukluktur ve çocukların %5-8’inde görülmektedir.
Psikolog Enes Dinçer, Eskişehir’de kendi özel psikoterapi merkezinde danışanları için özel terapi hizmeti vermektedir.
Kaynakça
Doğangün, Burak, and Mesut Yavuz. “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu.” Türk Pediatri Arşivi 46.11 (2011): 25-28.
Özaslan, Taciser Uysal, and Ö. Bilaç. “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu epidemiyolojisi.” Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 1.1 (2015): 1-5.
https://www.akademidisleksi.com/calisma-alanlarimiz/dehb-ne-degildir